Gıda Üretiminde Sessiz Müttefikimiz: Toprak
- 8 OCAK 2021
- GÜNDEM
-
Toprak, yeryüzünde yaşayan bütün canlılar için hava ve su kadar önemli olan ve yaşam alanı olarak ortak kullanmaları için emanet edilmiş en önemli doğal kaynaklardan biridir. Toprak; yeryüzünün dışını kaplayan, kayaların ve organik maddelerin, tarla ayrışma ürünlerinin karışımından meydana gelen, içerisinde ve üzerinde geniş bir canlılar alemini barındıran ve belirli oranlarda su ve hava içeren bir maddedir. Topraklar daima bitkiler ve diğer organizmalar için yaşamsal öneme sahip olduğundan dolayı, besin zincirinin ilk halkasını oluşturmaktadırlar. Bu nedenle, insanoğlu varoluşundan beri doğrudan ya da dolaylı olarak toprağa bağımlı kalmıştır. Bu bağımlılık beslenmeleri için (tahıl, sebze, meyve gibi besin maddeleri) gerekli olduğu gibi giyecek, yakacak ve barınak gereksinimleri (pamuk, keten gibi lifler, ağaçlar ve diğer bitkiler) için de gerekli olmaktadır. Aynı şekilde hayvanlar da beslenmeleri için (yemler ve yemleri oluşturan taneler) toprağa gereksinim duyarlar.
Bir tarımsal üretim alanı ve ortamı olarak toprak bitkilere durak yeri ve besin kaynağı olduğu gibi insan faaliyetleri ile ortaya çıkan çevre kirliliğinin etkisini azaltacak bir filtre, tampon ve değiştirici sistem olarak işlev yapmaktadır. Çok sayıda işlevi yerine getirmesi yönüyle toprağa doğrudan ya da dolaylı olarak bağımlıyız. Kaliteli (sağlıklı) toprak bize; temiz hava ve su, bol ürün ve orman, üretken otlaklar, yaban hayatı çeşitliliği ve güzel peyzaj sağlar. Toprak, bu yararlı fonksiyonları, aşağıdaki 5 görevi yerine getirmek suretiyle sağlar;
- Toprak bitki besin elementleri ve diğer elementlerin deposu ve servis edilme ortamıdır.
- Toprak, su ve suda çözünmüş haldeki besin elementlerini regüle eder.
- Topraklar ne kadar fazla üretken yani ne kadar çeşitli fonksiyonu yüksek miktarda yerine getirebilirse hayvan ve bitki türlerinin o kadar çeşitli olduğunu görürüz.
- Toprak, su, hava ve diğer kaynakların kalitelerinin korunması için filtre olarak işlev görmekte ve toksinlerin giderilmesi işlemini yapmaktadır.
- Toprak, gözenekli yapısı ile bitki köklerinin ilerlemesi için ve hava -su sağlama yönüyle destek olmaktadır.
Toprak kalitesi veya sağlığı; toprakların o anki kullanımları için uygun koşullara sahip olup olmadıklarını tanımlayan bir kavramdır. Toprak birçok fonksiyonu yerine getiriyorsa sağlıklı olduğunun bir göstergesidir. Sağlıklı bir toprak, temiz hava ve su, bol ürün ve orman, verimli meralar, çok çeşitli yaban hayatı ve muhteşem bir doğa demektir. Geçmişte insanoğlu uygun olmayan tarımsal uygulamalarla ve toprak kaynaklarını korumayı her ihmal edişinde kimi zaman yok olmaya kadar giden büyük hüsranlar yaşamışlardır. Toprak verimliliği için yapılan analizler bitkinin beslenmesi açısından bu rolü bir derece üstlenmekle birlikte, toprak kalitesi veya sağlığının değerlendirilmesi daha geniş ölçekte analizler ve çevresel etkilerin de dahil edilmesini kapsamaktadır.
Gübre ve su dahil her tür girdi, bilinçli veya 4D (4 doğru; doğru girdi, doğru zamanda, doğru şekilde ve doğru dozda) ilkesine göre kullanılmazsa, toprak ve çevresel sağlık bozulur.
Tarım koruma ilaçları zararlı böceklere, mantarlara karşı kullanılmaktadır. Bunlar bir müddet faydalı olmakta iseler de yağışlarla yüzeysel ve yeraltı sularına karışmaları önlenememektedir.
Gübreler: Aşırı ve toprak bitki analizlerine dayalı olarak kullanılmayan gübrelerin içerisinde bulunan dolgu maddelerinin toprakta biriktiği ve bu birikimin toprakta deformasyonlara neden olduğu bilinmektedir. Örneğin; fazla azotlu gübrenin uygulandığı tarım alanlarında nitrat miktarı artmıştır. Aşırı çiftlik gübresi uygulaması toprakların tuzlulaşmasına neden olmakta, yine yağmur ve sulama nedeniyle içme sularına karışan kimyasal maddeler sağlığımızı tehdit etmektedir.
Katı artıklar
Canlı organizmaların metabolizma faaliyetleri sonunda, kullanılmaz hale gelenlerin
terkedilmesi gibi nedenlerle katı artıklar çoğalmaktadır.
Hayvansal artıklar
Hayvansal artıklar yağmurlarla akarsularda, denizlerde kirlenmelere sebep olur. Artıklar rahatsız edici şekilde kokar, pislik ortamı oluşturur.
Radyoaktif maddeler
Radyoaktif maddeler nükleer reaktör kullanan endüstrinin gelişmesi, çevrenin radyoaktif maddelerle kirlenmesine sebep olacaktır.
Erozyon, 1 cm. kalınlıkta toprak ancak bir kaç yüzyılda oluşabildiği düşünülürse erozyonla aşınıp taşınmasına engel olmalıyız. Ormanlarımızın, çayır ve meralarımızın, sulak alanlarımızın üzerine titreyerek topraklarımızı her türlü kirleticilerden koruyarak yavaşlatabiliriz.
Sonuç olarak diyebiliriz ki; toprak sağlığı "toprağın bitkileri, hayvanları ve insanları besleyen hayati bir canlı ekosistem olarak iş yapabilme kapasitesinin devam etmesi" veya daha kesin ifadeyle "Gübre, su gibi girdilere karşı mahsul verimi ile karşılık almak”tır.
Gıda üretiminde topraklar sessiz müttefiklerimizdir. Toprak, karasal ekosistemlerin referansı ve merkezi bileşenidir. “Toprak dirimizi besler, ölümüzü saklar, toprak bütünlüğümüz şerefimizdir.” Dünyanın derisi olan toprak; yani vatan, ormanları, çayır çimenleri, çiçekleri, böcekleri, kuşları, yabanıl hayvanları, suları, daha binlerce öğesiyle bir bütündür.” Toprak bizi, doğayla birlikte üretmeye, ürettikçe de hak ettiğimiz kadarını almaya odaklayan bir kültürün sahibi kılar. Fakat aynı zamanda onu gelecek için saklamakla da görevlendirir. Bu nedenle üzerinde yaşadığımız toprak, kültürümüzü belirleyen, canlılığı var eden yaşamın temel öğesidir. Yani, toprak, sadece kum ve kilden oluşan bir yapı değildir. Toprağın üzerinde gezinen birisi ayağının altında milyonlarca canlının yaşadığını hissetmez, bilmez…
Tarım denince akla gelen ilk yetiştirme ortamı topraktır. Toprak ve bitki birbirinin vazgeçilmezidir. Toprak ana en iyi öğretmendir aynı zamanda. Toprak dirimizi besler, ölümüzü saklar. Toprak bütünlüğümüz ve şerefimizdir. “Toprak” sonsuz yaşamın ruhudur.
Toprak, sınırlı bir kaynaktır; bunun anlamı, kaybı ve bozulması durumunda, kurtarılmasına insan ömrünün yetmeyeceği anlamına gelir.
Topraklar yediğimiz yiyecekleri, içtiğimiz suyu, soluduğumuz havayı, sağlığımızı ve gezegendeki tüm organizmaların sağlığını etkiler. Sağlıklı topraklar olmadan gıdamızı yetiştiremeyiz. Gıdalarımızın yüzde 95'inin doğrudan veya dolaylı olarak topraklarımızda üretildiği tahmin edilmektedir. Sağlıklı topraklar, gıda güvenliğinin ve sürdürülebilir geleceğimizin anahtarıdır. Yiyecek üretiminin sürdürülmesine yardımcı olur, iklim değişikliğini hafifletir ve uyarlar, suyu filtre eder, sellere ve kuraklıklara karşı esnekliği artırır ve çok daha fazlasını sağlar. “Bitkinin yaşamı toprağın elinde, toprağın yaşamı bilinçli insanın elinde, o halde yaşam bizim elimizde” demektir…
Toprak güvenliği sağlandığı zaman; Gıda Güvenliği, Su Güvenliği, Enerji Güvenliği, İklim Değişiklerini azaltma-tolere etme, Ekosistemi koruma, Biyoçeşitliliği Koruma gibi güvenlikler de sağlanmıştır.
İlerleyen sayılarda “toprağın verimli ve/veya sağlıklı olup olmadığını öğrenmek için hangi yollara başvurulur” gibi konulara ayrıntılı olarak değineceğiz.
Prof. Dr. Nesrin YILDIZ
Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü